U osób chorych na cukrzycę zainteresowanie aktywnością fizyczną jest często ograniczone, co po części ma swoje uzasadnienie fizjologiczne. W wyniku niedoboru insuliny, w organizmie zmniejsza się produkcja białek mięśniowych co prowadzi do ogólnego osłabienia. Jednocześnie, towarzyszące cukrzycy schorzenia nerwów obwodowych zakłócają prawidłową koordynację ruchu, zmniejszają siłę i napięcie mięśni, a w wyniku nasilonych zmian miażdżycowych dochodzi także do ich niedokrwienia. Nawet u osób, które pomimo tych przeszkód starają się ćwiczyć może dojść do poważnych zaburzeń w postaci gwałtownego wzrostu lub spadku cukru we krwi lub pojawienia się nadmiernej ilości związków ketonowych. Pod wpływem zwiększonej pracy mięśniowej, w organizmie dochodzi do istotnych zmian w układzie hormonalnym, wzmaga się wydzielanie takich hormonów jak: glukagon, hormon wzrostu czy kortykosteroidy. Wszystkie te związki silnie podwyższają poziom cukru we krwi, co u cukrzyków może prowadzić do rozwoju niebezpiecznej hiperglikemii. Pobieranie cukru przez komórki mięśniowe w cukrzycy jest upośledzone, w konsekwencji czego głównym źródłem energii podczas ćwiczeń stają się tłuszcze, które nie mogąc nadążyć za potrzebami energetycznymi organizmu, ulegają półspalaniu zamieniając się na tzw. kwaśne związki ketonowe. Pojawiają się wówczas tendencje do rozwoju niebezpiecznej kwasicy metabolicznej. Opisane powyżej zaburzenia metaboliczne pojawiają się głównie pod wpływem zbyt intensywnych ćwiczeń fizycznych.
Drugim typem zaburzeń może być sytuacja odwrotna, kiedy to pod wpływem wykonywanego wysiłku dochodzi do gwałtownego spadku cukru we krwi, co może okazać się równie niebezpieczne. Tego typu sytuacje zdarzają się najczęściej u osób leczonych insuliną. U ludzi zdrowych, podczas wykonywania pracy mięśniowej wydzielanie insuliny przez trzustkę jest zahamowane, a jej stężenie we krwi bardzo niskie. Wstrzykiwanie insuliny z zewnątrz powoduje, że podczas wysiłku jej wchłanianie do krwiobiegu gwałtownie wzrasta, ponieważ zwiększa się wówczas przepływ krwi przez skórę i tkankę podskórną. Tak więc u chorych leczonych insuliną, podczas wzmożonej aktywności fizycznej może dojść do nadmiernego wzrostu tego hormonu we krwi i nagłego spadku cukru. Jednak do objawów hipoglikemii może dojść jedynie pod wpływem zbyt intensywnego wysiłku, dlatego osoby chore na cukrzycę i leczone preparatami insuliny przed podjęciem uprawiania ćwiczeń powinny skonsultować się z lekarzem, bowiem skuteczność i bezpieczeństwo wykonywania ćwiczeń zależy od:
- rodzaju i dawki stosowanej insuliny
- odstępu czasowego między przyjęciem preparatu a rozpoczęciem wysiłku
- ilości węglowodanów przyjętych w posiłku poprzedzającym trening
- czasu i intensywności ćwiczeń
Pomimo wyraźnych ograniczeń i utrudnień na jakie napotkać może osoba chora na cukrzycę, systematyczna aktywność fizyczna okazuje się jedną z najważniejszych i najbardziej skutecznych metod wspomagających leczenie cukrzycy, pod warunkiem, że cukrzyca jest dobrze leczona a wysiłek racjonalnie kontrolowany.
Wysiłek fizyczny w istotny sposób nasila transport glukozy do wnętrza komórek mięśniowych już przy niewielkiej ilości insuliny. Jednocześnie tkanka mięśniowa staje się na ten hormon bardziej wrażliwa. Silnemu uaktywnieniu ulegają również enzymy, odpowiedzialne za tworzenie zapasów glukozy w mięśniach, dzięki czemu mogą być one lepiej „odżywione” . W efekcie stosowania systematycznych zajęć ruchowych u wielu chorych zmniejsza się zapotrzebowanie na insulinę egzogenną. Jednocześnie, pod wpływem aktywności fizycznej, usprawnieniu ulega cały układ krążenia, zmniejsza się krzepliwość krwi i stężenie niebezpiecznego cholesterolu z jednoczesnym zwiększaniem jego korzystnych frakcji, co zapobiega powstawaniu zmian miażdżycowych w naczyniach. Poprawia się również wydolność serca, płuc i aparatu ruchowego. Zmniejsza się ilość tkanki tłuszczowej i wzrasta masa beztłuszczowa ciała. Korzyści z ćwiczeń są widoczne nie tylko podczas trwania samego wysiłku, ale także do 48 godz. po ich zakończeniu. Stwierdzono, że glikemia zaczyna się pojawiać w ciągu 3-5 dni od zaprzestania treningów, dlatego chorzy powinni uczestniczyć w zajęciach fizycznych przynajmniej 3 razy w tygodniu. Należy jednak pamiętać aby ćwiczenia nie były zbyt intensywne i długotrwałe.
JAK ĆWICZYĆ W CUKRZYCY
Najlepszą formą ćwiczeń, jest ruch związany z przemieszczaniem całego ciała – marsz, jazda na rowerze, jogging, pływanie. Ćwiczenie musi być na tyle intensywne, aby powodowało przyspieszenie czynności serca do ok. 60-70% maksymalnej częstości skurczów. (maksymalna częstość skurczów serca na minutę = 220 – wiek w latach)
Stopień intensywności ćwiczeni powinien być dostosowany do indywidualnych możliwości chorego. Dla osób z dużą nadwagą, w początkowej fazie zaleca się ćwiczenia odciążające kręgosłup, kolana i biodra. Na początek, szczególnie korzystnymi formami ruchu jest pływanie, ćwiczenia w wodzie oraz jazda na rowerze
Wysiłek powinien być wykonywany w jednostajnym tempie przez okres min. 30 minut, najlepiej 45 – 60 min. Ćwiczenia o umiarkowanej intensywności są nie tylko bezpieczniejsze, ale również zapewniają osiągnięcie większego wydatku kalorycznego, dzięki możliwości przedłużenia czasu wysiłku.
- Ćwiczenia należy wykonywać min. 3 razy w tygodniu, najlepiej codziennie
- O podjęciu systematycznej aktywności fizycznej należy poinformować lekarza prowadzącego
- Program zajęć ruchowych najlepiej prowadzić przy współuczestnictwie i wsparciu osób bliskich.
Przed podjęciem wysiłku fizycznego zawsze należy zmierzyć poziom cukru we krwi, by nie doprowadzić do niebezpiecznego dla zdrowia niedocukrzenia. W przypadku zbyt niskiego poziomu glukozy w krwiobiegu, przed planowanym wysiłkiem należy zjeść posiłek bogatowęglowodanowy ze zwiększoną ilością błonnika pokarmowego, np. pieczywo gruboziarniste, ciemny makaron, warzywa. Dodatkową porcję węglowodanów należy spożyć, wówczas, gdy stężenie glukozy we krwi przed podjęciem aktywności fizycznej nie przekracza 100mg Jeżeli zajęcia rekreacyjne planowane są przez dłuższy czas, np. wycieczka rowerowa, wówczas posiłek w postaci suchego prowiantu i słodzonego napoju należy zabrać ze sobą. W przypadku pierwszych oznak hipoglikemii (niedocukrzenia) – osłabienia, senności, zawrotów głowy, przyspieszonego tętna - należy zjeść posiłek lub wypić osłodzony napój. W przypadku osób z cukrzycą insulinozależną typu I, przed podjęciem długotrwałego wysiłku należy zmniejszyć ilość wstrzykiwanej insuliny o 30-50%. Generalnie, chorzy podejmujący trening fizyczny powinni obserwować jak zmienia się poziom glukozy w ich organizmie w odpowiedzi na różne formy ćwiczeń. W zależności od rozpoznanego stanu glikemii powinni przy współudziale lekarza nauczyć się jak operować dawkami insuliny oraz w jaki sposób planować posiłki węglowodanowe, by zapobiec stanom niedocukrzenia.
